Skąd wzięła się legenda PAST-y? 70 rocznica powstańczego sukcesu

W środę 20 sierpnia mija dokładnie 70 lat od zdobycia budynku PAST-y w trakcie Powstania Warszawskiego. Walki powstańcze o odzyskanie kontroli nad budynkiem toczyły się począwszy od 2 sierpnia przez ponad dwa tygodnie.

Legendarny dziś budynek był pierwszym warszawskim wysokościowcem. PAST-a (od: Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej) powstała w latach 1906-1908 jako siedziba centrali telefonicznej dla Towarzystwa Akcyjnego Telefonów Cedergrena. W gmachu znajdywały się najnowocześniejsze urządzenia firmy Ericsson. Dzięki współpracy Cedergrena i Ericssona z polskim rządem jeszcze przed pierwszą wojną światową Warszawa należała do najlepiej stelefonizowanych metropolii europejskich.

Budynek PAST-y należał do najnowocześniejszych w ówczesnej Warszawie, przetrwał powstanie dzięki niesamowitej konstrukcji żelbetonowej, jednej z pierwszych tego typu w Europie. Nowoczesna konstrukcja okazała się niezwykle trwała w trakcie walk powstańczych, gdy pożar wzniecony przez powstańców zajął jedynie wnętrza, nie naruszając konstrukcji. Przez długi czas PAST-a była najwyższym budynkiem zarówno w Warszawie, jak i w całym Imperium Rosyjskim. Dopiero Prudential, zbudowany w latach 30., przejął miano najwyższego buynku w stolicy.

Projektantem budynku był Izaak Gustaw Clason profesor Politechniki Sztokholmskiej, zaś na miejscu budowę realizował warszawski architekt Bronisław Brochwicz-Rogóyski.

PAST-a od cokołu po gzyms wyłożona została jasnym, szwedzkim wapieniem z Gotlandii. Dziś to wyjątkowo cenny zabytek. Zachowane na nim ślady po pociskach mówią o burzliwej historii gmachu, a pochodzący z Szwecji kamień jest pamiątką po ponad stuletniej obecności Szwedów na Zielnej. Złoża, z którego pochodzi dawno przestano eksploatować.

Budynek przy ul. Zielnej swoją nazwę wziął od Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej utworzonej w 1922 roku wspólnie przez Rząd Polski (3/7 własności) i firmę Ericsson (4/7 własności). We wnętrzach budynku znajdowała się centrala telefoniczna z salą telefonistek – zatrudniono wówczas w „telefonach” 171 panien z dobrych domów – było to jedno z pierwszych miejsc gdzie zatrudniano kobiety w Warszawie.

O budynek Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej przy ulicy Zielnej 39 toczyły się zacięte walki niemal przez cały okres Powstania Warszawskiego, zakończone słynnym sukcesem – zdobyciem budynku.
Inspekcja centrali po walkach wykazała jednak, że urządzenia firmy Ericsson znajdujące się w budynku, zostały zniszczone w trakcie walk i nie będzie można ich wykorzystać dla celów łączności powstańczej.

źródło: Ericsson